اخیرآ دیده بان رسانه‌های دفتر نی حمایت کننده رسانه‌های آزاد افغانستان به منظور بررسی کارهای پژوهشی در رسانه‌های افغانستان؛ نظر سنجی را به اراه انداخت تا آسیب شناسی کند چه تعداد از رسانه ها در کشور به تهیه‌ی گزارش‌های پژوهشی مصروف اند و با چه موانع مواجه می‌شوند.
در این نظر پرسی از ۶۰ رسانه‌ی که در مرکز و چهار ولایت ( بلخ، هرات، کندهار، و جلال آباد) فعالیت داشتند و دارای واحد تولید خبر و گزارش بوده اند؛ صحبت شده است.
مسوولان خبر ۲۰ رسانه در کابل اعم از تلویزیون، رادیو، روزنامه، و خبرگذاری‌ها و ۴۰ رسانه دیگر در چهار ولایت بزرگ در این نظر پرسی اشتراک نموده و پاسخ داده اند.
عدم دسترسی به اطلاعات :
بر اساس یافته های این نظر پرسی؛ عدم دسترسی به اطلاعات از بزرگترین چالش رسانه‌ها در کار تهیه گزارش های تحقیقی گفته شده است.
۸۳ درصد خبرنگاران و رسانه های که در نظرسنجی شرکت کرده اند، عدم دسترسی به اطلاعات را مانع بزرگ در برابر تهیه‌ی گزارش های پژوهشی در کشور می دانند.
۵۱ رسانه گفته است، عدم دسترسی به اطلاعات بزرگترین چاش سد راه کار تهیه گزارش های تحقیقی‌شان است. گزارشگران تحقیقی گفته اند همواره در تهیه‌ی گزارش‌ها منابع از دادان اطلاعات فرار می‌کنند، و یا هم با وقت کُشی می‌خواهند اطلاعات را به خبرنگار ندهند و گاهی هم حتی دو الی سه ماه برای دریافت دید گاه یک مقام دولتی منتظر مانده اند.
گزارشگر پژوهشی یکی از تلویزیون ها در کابل می‌گوید: “هیچ تعریف مشخصی از گزارش تحقیقی نزد حکومت وجود ندارد و چگونگی همکاری حکومت با خبرنگاران روشن نیست، هر چیزی را که بخواهی میگویند محرم است. وقت کشی می کنند تا آن حدی که خبرنگار از موضوع دلسرد میشود.”
مدیر خبر یکی دیگر از رسانه‌های کابل می‌گوید: “متاسفانه هنوز فرهنگ دادن اطلاعات مروج نیست. اکثریت مقام‌های حکومتی فکر می‌کنند که دادن اطلاعات می‌تواند موقعیت‌شان را به خطر بیندازد، و از اهمیت کار گزارش تحقیقی چیزی نمی‌فهمن. این مورد نه تنها که در گذشته یک مشکل بوده و حالا هم به عنوان یک مشکل کلان باقی مانده است. حتی پس از این که کمیسیون نظارت حق دسترسی به اطلاعات هم ایجاد شد و ما در برخی اداره‌ها فورمه‌های تقاضای اطلاعات را خانه‌پری کردیم و بُردیم اما کسی برای ما اطلاعات را نداند. هنوز هم همان مشکلی را داریم که در گذشته داشتیم. گاهی هم ادرات که خود هدفی دارند زنگ می‌زنند که بیایید ما برای تان اطلاعات را می‌دهیم؛ در واقع این کار را برای تخریب رقبای سیاسی خود می‌کنند.”
نبود امنیت:
نبود فضای امن و مناسب برای تهیه گزارش‌های تحقیقی مشکل دومی است که در این نظرسنجی به آن دست یافتیم.
۳۰ درصد مدیران رسانه ها در این نظرسنجی گفته اند که نبود امنیت و فضای مناسب برای خبرنگاران و رسانه ها مانع تهیه‌ی گزارش‌های پژوهشی شده است.
رسانه‌ها به ویژه در ولایت‌ها به دلیل نبود امنیت و فضای مصوون کاری از تهیه گزارش‌های تحقیقی امتناع ورزیده اند، مصاحبه شونده‌ها در این نظر پرسی گفتند به دلیل نبود فضای مصوون برای رسانه و خبرنگارانی که گزارش تحقیقی تهیه می‌کنند، این کار برای شان مشکل است. مدیر خبر یکی از رسانه‌ها در ولایت ننگرهار می‌گوید: سطح بلند تهدید‌های امنیتی مانع بزرگ برای تهیه‌ی گزارش‌های تحقیقی است، منطقه ناامن است و در این شرایط نشر یک گزارش تحقیقی می‌تواند برای ما درد سرساز باشد.”
نبود بودجه در رسانه‌ها
۱۰ دردصد دیگر عوامل مانند: نبود امکانات مالی، بی توجهی حکومت و جدی نگرفتن گزارش ها از سوی ادارات دولتی را در کنار عدم دسترسی به اطلاعات و نبود امنیت؛ مانع تهیه گزارش های تحقیقی می پندارند.
نبود بودجه و هزینه‌ی تهیه‌ی گزارش‌های تحقیقی سومین موردی است، که در این نظر سنجی به آن دست یافته ایم. مصاحبه شونده‌ها به ویژع در ولایت‌های چون هرات، بلخ، کندهار و جلال آباد گفته اند هزینه‌بر بودن، و زمان‌بر بودن تهیه گزارش‌های تحقیقی مانع دیگر تهیه گزارش‌ها شده است و رسانه آنان توان پرداخت این هزینه را ندارد.
حکومت جدی نمی‌گیرد
یکی از مواردی که در این نظر پرسی به دست آمده است نشان می‌دهد که رسانه ها از بی‌تفاوتی حکومت در قبال گزارش‌های تحقیقی نشر شده شاکی اند، و میگویند حکومت از کنار گزارش‌های تحقیقی به ساده‌گی می‌گذرد و آن را جدی نمی‌گیرد. مدیر مسوول یک روزنامه در کابل می‌گوید: : ” واکنش ها پس از نشر گزارش‌های تحقیقی متفاوت بوده، ولی دولت نتایج گزارش تحقیقی را جدی نمی‌گیرد، و واکنش ها معمولن خنثی است و از طرف دولت پی‌گیری نمی‌شود و این سبب دل‌سردی ما میشود.
تقریباً تمامی مصاحبه شونده‌ها در این نظر پرسی گفته اند، فشارهای زیادی برای نشر نشدن یک گزارش تحقیقی وجود دارد. وقتی افراد زیدخل در گزارش از تهیه گزارش باخبر می‌شوند به نحوی انحا تلاش می‌کنند تامانع نشر کزارش شوند، ابتدا از راه رفاقت و دوستانه و مدارا می‌خواهند مانع نشر گزارش شوند وقتی هم موفق نمی‌شوند تهدید می‌کنند و در نهایت رسانه مربوط را تحریم می‌کنند و هیچ وقت دیگر به اداره‌ی که مسوول هستند راه نمی‌دهند.
بربنیاد قانون دسترسی به اطلاعات، دولت افغانستان مکلف است تا اطلاعات مطالبه شده از سوی شهروندان را به وقت از قبل تعین شده در اختیار مطالبه کننده‌گان قرار دهد. شهروندان بر مبنای اطلاعات می‌توانند کارکرد نظام را مورد بررسی قرار دهند.
ازجانبی دیگر گزارش‌های پژوهشی، برای اصلاح نظام و جامعه می‌تواند خیلی مفید باشد و هرگاه این ژانر خبرنگاری متاثر شده و یا به هر وسیله‌ی آسیب ببیند، فرایند اصلاحات در ادارات دولتی و مبارزه با فساد اداری در کشور به بن‌بست مواجه خواهد شد.